تاملی در باب دعا 2 - سرمشق / وب نوشت احمد شرفخانی

فتنه مثل یک مه غلیظ، فضا را نامشخص میکند؛ چراغ مه‌شکن لازم است که همان بصیرت است... مقام معظم رهبری . . .

تاملی در باب دعا 2

دکتر آلکسیس کارل همچنین به اثرات طبى دعا اینگونه اشاره مى‏کند که: «امروز نیز در جاهایى که به نیایش مى‏پردازند از شفاهایى که با تضرع و توسل به خدا و اولیاء خدا نصیب شده است‏بسیار سخن به میان مى‏آید.

اما وقتى که مسئله شفا یافتن امراض مشکوک به طور خود به خودى و یا به کمک داروهاى معمولى پیش مى‏آید بسیار مشکل است که بدانیم عامل واقعى این شفا چه بوده است.

تنها در مواردى نتایج نیایش مى‏تواند مطمئنا به تحقق برسد که همه راههاى درمانى غیر عملى و یا مردود باشد. در این خصوص سازمان «طبى لورد» خدمت‏بزرگى به علم کرده و واقعیت اینگونه شفاها را به اثبات رسانده است.

نیایش گاهى تاثیرات شگفت آورى دارد. بیمارانى بوده‏اند که تقریبا به طور آنى از دردهایى چون خوره، سرطان، و عفونت کلیه و زخم‏هاى مزمن و سل ریوى و استخوانى پریتونئال شفا یافته‏اند. چگونگى اینگونه شفا یافتن‏ها تقریبا همواره یکسان است.

یک درد بسیار شدید و بعد احساس شفا یافتن در چند دقیقه و حداکثر تا چند ساعت آثار بیمارى محو مى‏شود و جراحات و صدمات جسمى آن نیز التیام مى‏یابد.

این معجزه با چنان سرعتى سلامت را به بیمار باز مى‏دهد که هرگز حتى امروز جراحان و نیز فیزیولوژیست‏ها در طول تجربیات‏شان مشاهده نکرده‏اند.

براى اینکه این پدیده‏ها بروز کند نیازى نیست که حتما خود بیمار نیایش کند اطفال کوچکى که هنوز قدرت حرف زدن نداشته‏اند و همچنین مردم بى عقیده نیز در لورد شفا یافته‏اند لیکن در کنار آنها کسى نیایش کرده است.

نیایشى که به خاطر دیگرى انجام شود همواره اثر بخش تر است.»⁽¹⁸⁾

در روایتى نیز امام کاظم (ع) به این حقیقت اشاره مى‏کنند که: «هر دردى دعایى دارد پس اگر دعا به بیمار الهام شد اجازه شفایش داده شده است‏»⁽¹⁹⁾

آیت الله میرزا جواد ملکى تبریزى که خود جزو عابدان حقیقى و زاهدان بلند مرتبه است و در عرفان الهى داراى مقامات عالیه‏اى است‏یکى دیگر از فواید دعا را گشوده شدن درهاى مکاشفه و مشاهده و تحصیل معارف و حقایق عالیه در نزد عارفین و عابدان حقیقى مى‏داند آنجا که مى‏گوید «در بیشتر مردم قدر نعمت مناجات را نمى‏دانند مناجات شامل معارف بالائى است که به جز اهلش که همان اولیاى خدا هستند و از طریق کشف و شهود به آن رسیده‏اند کسى از آن آگاهى ندارد. و رسیدن به این معارف از راه مکاشفه از بهترین نعمت‏هاى آخرت است که قابل مقایسه با هیچکدام از نعمت‏هاى دنیا نیست.»⁽²⁰⁾

یاد خداوند و مناجات با او یکى از بهترین وسایل انسان سازى است. عبادات و اطاعات خداوند و دیگر کارهاى نیک افراد همچون آب و غذا و گرما براى گیاه است که موجب شکوفا شدن و نشاط و در آخر ثمر دادن آن گیاه مى‏شود. همچنین گل‏هاى زیباى معنویت در فصل بهار دل انگیز و روح پرور ذکر خداوند شکوفا مى‏شوند.

وقتى کسى سعى کند رابطه آگاهانه و صمیمى بین خود و خدایش ایجاد کند و در این راه مشغول به خودشناسى و تهذیب نفس و کسب فضایل اخلاقى شود بدون شک خداوند او را قرین الطاف خاصه خود خواهد نمود و از طرق مختلف او را مورد حمایت و یارى قرار خواهد داد.

آرى یاد خداوند کار گشاى قدرتمند مشکلات و خواسته‏هاى آدمیان است البته به شرط آنکه خوب او را بشناسیم و به او وفادار باشیم و به خوبى اظهار بندگى کنیم.

تنها در دعا است که آدمى در خواست‏ها و پرسش‏هاى بزرگش را با خدایش مطرح مى‏کند که در جاى دیگرى چنین امکانى و با این همه عظمت وجود ندارد.

یکى از فواید بسیار بزرگ دعا و مناجات با خداوند این است که از آن براحتى مى‏توان براى اثبات وجود خداوند و یگانگى او و دیگر صفات کمالیه او استفاده نمود زیرا طبق برهان فطرت آدمى در نیازمندترین و عارفانه‏ترین حالاتش توجه خود را بسوى وجود کامل و بلند مرتبه‏اى مى‏کند که نیازهاى او را هر چند هم که بزرگ و متعدد باشد مى تواند براحتى برآورده کند و بى شک چنین موجودى باید حتما وجود داشته باشد. زیرا انسان هرگز به عدم محض و یا موجودى خیالى نمى‏تواند چنین توجهى عمیق و راستین داشته باشد و نیز در چنین حالتى مخاطب سخنان و دعاى قلبى بسوى کدام موجود غیر از خداوند متعال مى‏تواند باشد؟ یعنى حتما یک نیروى فهیم و قدرتمند و مهربان باید باشد که روح آدمى با همه خلوص خود به سوى او توجه کند و با او سخن بگوید زیرا فرد از آن جهت که خود گوینده است نمى‏تواند علت و بهانه‏اى براى بیان کردن سخن‏ها و راز و نیازهاى خودش بوده باشد. لذا این فرضیه که ممکن است فرد براى خودش سخنى بگوید و راز و نیازى کند امرى بطلان پذیر و نا صحیح است. همچنین از طریق این دلیل آشکار مى‏شود که خداوند متعال یکى است زیرا آدمى در تمامى این حالات فقط رو به سوى یک موجود کامل و غنى با لذات ازلى و ابدى مى‏کند و نه چندین موجود مفروض خدایى.

و در اینجاست که خداوند متعال با استجابت دعاها و بر آورده ساختن نیازهاى کوچک و بزرگ آدمیان از طریق دعا این برهان را نیز ثمر بخش نموده و از این طریق صحت و اعتبار این برهان را بخوبى تائید نموده است.

هنر فوق العاده بزرگ مردان الهى این بود که گر چه در این دنیا سالهاى سال زندگى کردند و رنج‏هاى فراوانى را بر خود تحمل نمودند و لیکن هرگز خودشان را بنده دنیا نکردند و سر گرم فریب‏هاى دنیا و دنیا پرستان نشدند و لذا هم در علم و هم در عمل الگوى نیکان و مؤمنین قرار گرفتند و رسم و آئین‏الهى شان جاودانى شد. و این همه بدلیل این بود که در مکتب قرآن و اهل بیت(ع) و عرفان و ذکر و دعاى حقیقى پرورش یافته و تعلیم گرفته بودند. و چه بسیار انسانهاى گرفتار و دردمندى بودند که با آه و ناله مداوم خود در دعاهایشان و نیز توکل شان بر خداوند و اظهار نیازمندیشان به او. حاجاتشان بر آورده شد به گونه‏اى که بعد از استجابت دعاى خود شیرنى این توجه و لطف خداوند را در حق خودشان همواره آنها را به یاد و ذکر خداوند فرا مى‏خواند.

آداب و شرایط دعا:

آدمى وقتى خداوندش را شناخت و به او ایمان قلبى پیدا کرد و به عنوان مقدس‏ترین چیزها او را پذیرفت در نهانخانه قلبش نورى از عظمت وجود خداوند در جانش تابیده مى‏شود و همین امر موجب مى‏شود که چه در مقام عبادات و مناجات و چه غیر آن نسبت‏به خدایش حالت احترام و ادب خاصى پیدا کند و مى‏کوشد که در مقام بندگى عباداتش را خالصانه‏تر انجام بدهد زیرا خداوند به میزان صدق افراد و نیز کیفیت عمل آنها خیلى توجه دارد.

بر وجه تمثیل چنین گوئیم که لزوم رعایت ادب دعا و عبادات مثل این است که فردى که از کسى چیزى را مى‏خواهد هر چند هم که آن چیز کوچک بوده باشد. باز او در ابتدا سلام و احوال پرسى مى‏کند و با رفتارى مؤدبانه در برابر آن فرد قرار مى‏گیرد آنگاه خواهش خود را بیان مى‏کند. حالات خداوند متعالى که بالاترین و مهمترین مقامات را دارد. البته رعایت ادب در محضر او لازم‏تر و واقعى‏تر از هر کس دیگرى باید باشد البته این حقیقت را نیز باید در نظر داشت که خداوند متعال از بندگانش نه فقط ادب ظاهرى بلکه ادب باطنى افراد را نیز مى‏خواهد مثلا علاوه بر اینکه باید در ظاهر در برابر محضر خداوند با ادب باشیم در باطن خود نیز با مراقبت‏هایى که انجام مى‏دهیم. مى‏کوشیم تا سخنى غیر حق و غیر ذکر نگوئیم و انگیزه‏هاى گناه آلود و شیطانى را به دل خود راه ندهیم.

دعاى حقیقى تنها خدا را یاد کردن و اظهار نیازها به درگاه او نیست‏بلکه همراه با آن دعا کننده مى‏باید بکوشد ادب محضر خداوند را نیز بجاى آورد و این جز با وفادارى به شریعت او و عمل به خواسته‏هاى او به دست نمى‏آید.

آرى براستى که معامله با خدا هر چند که پرسودترین و پرخیرترین معاملات و تجارت‏هاست ولى در همان حال سخت‏ترین و دشوارترین معامله‏ها نیز هست که دلى بس قوى و شجاع مى‏طلبد. عابدان حقیقى از سر معرفت و شوق حقیقى به خداوند است که به او توجه مى‏کنند و نه از سر عادت و ظاهر سازى براى فریب و یا جلب منافع. اینها هرگز به زیادى عبادات و اطاعت‏شان نظر نداشته و تکیه نمى‏کنند بلکه فقط به لطف حق امید دارند و فقط طالب انس و قرب الهى هستند.

آیت الله میرزا جواد ملکى تبریزى همچنین پیرامون لزوم رعایت آداب دعا چنین گفته‏اند: «دعا کننده باید فرمایش امام صادق(ع) در مصباح الشریعه را بیاد داشته باشد که فرمودند ادب دعا را رعایت کرده و بنگر که چه کسى را چگونه و براى چه مى‏خوانى؟ عظمت و بزرگى خداوند را باور داشته باش با دیده دل آگاهى او از باطن و اسرار و اعتقادات خود را ببین و راه نجات و هلاک خود را دریاب مبادا چیزى از خدا بخواهى که هلاکت تو در آن بوده ولى گمان دارى که باعث نجات تو است زیرا خداوند متعال مى‏فرماید و انسان با دعاى خیر شر خود را مى‏خواهد و انسان شتابکار است. بیندیش که چه و چه مقدار و براى چه درخواست مى‏کنى.»⁽²¹⁾

آیت الله میرزا جواد ملکى تبریزى همچنین پیرامون اهمیت رعایت آداب باطنى عبادات و لزوم کسب حقیقت عبادات چنین گفته‏اند. «چیزى که براى همگان قابل رویت مى‏باشد این است که بیشتر مردم در عبادات و کارهاى آخرت و حتى در ایمان و اخلاق خود به شکل ظاهرى آن چسبیده ولى در امور دنیائى علاوه بر انجام دادن شکل ظاهرى براى به دست آوردن حقیقت و واقعیت آن دقت زیادى به خرج مى‏دهند مثلا بیشتر مردم فقط شکل نماز را بوجود آورده و براى تکمیل ظاهر آن کوشش کرده ولى در پى بدست آوردن روح آن نیستند و مهمترین چیزى که باعث از بین رفتن دین و آخرت انسان شده و او را بسوى دنیا کشیده و باعث‏حاکمیت هواى نفس بر انسان مى‏شود همین مطلب است.⁽²²⁾

ایشان گوید «شرایط باطنى عبارت است از این که ایمان داشته باشد ضرر رسان و سود بخش فقط خداست و این که خدا عنایت داشته و خداوند بهتر و باقى‏تر است و این که هیچ خیرى نیست مگر با ولایت‏خدا و نزدیک شدن و دیدار با او و هدف خود را هم منحصر در همین یا در آنچه که بازگشتش به آن است نماید تا جایى که این مؤمن هیچ لذتى از نعمت‏هاى خدا نبرد مگر از این جهت که این نعمت از خدا است و حتى در نعمت‏ها چیزى نبیند جز این که این نعمت‏ها از جانب خداوند است تا جائى که نفس عقل و روح او از دنیا بریده و مشغول حمد و ثناى او شوند ادامه این حال بسیار گرانبهاست که بجز عده معدودى از اهل معرفت قادر نیستند این حال را حفظ کنند.»⁽²³⁾

آیت الله میرزا جواد ملکى تبریزى شرایط دعا را اینگونه بیان کرده‏اند:

1- «حضور قلب: با توجه به این که دعا عبارت است از خواستن و خواستن امرى باطنى است نتیجه مى‏گیریم که دعاى بدون حضور قلب دعا نیست.

2- خضوع و فروتنى;

3- امیدوارى چون خواستن بدون امیدوارى تحقق نمى‏یابد امیدوارى نیز از شرایط دعاست.

4- شناخت‏خدا و اعتقاد به قدرت او و علم او به نیاز زیرا امیدوارى که یکى از شرایط دعا مى‏باشد در صورتى تحقق مى‏یابد که دعا کننده خداوند را شناخته و علم و قدرت او نسبت‏به خواسته خود باور داشته باشد;

5- امیدوارى به خدا و قطع امید از دیگران خداوند مى‏فرماید و با امید و آرزو و ترس او را بخوانید;

6- پرهیز از گناه بویژه ستم مالى و آبرویى به مردم در حدیث قدسى آمده است. دعا از تو اجابت از من زیرا دعایى از من پوشیده نمى‏ماند مگر دعوت حرام لقمه.⁽²⁴⁾

7- گریستن روایت‏شده است‏بین بهشت و جهنم گردنه‏اى است که کسى از آن عبور نمى‏کند مگر کسانى که از ترس خدا خیلى گریه کرده باشند;

8- سپاس و ستایش خداوند...

9- ذکر نام‏هاى خدا که مناسب دعایش مى‏باشد و نیز گفتن نعمت‏هاى خداوند و شکر آن بیان گناهان و آمرزش خواستن براى آنها.

10- درنگ و عجله نکردن و اصرار و پافشارى در دعا زیرا که خداوند درخواست کننده لجوج را دوست دارد. و حداقل پافشارى این است که دعاى خود را 3 بار تکرار کرده و خواسته خود را 3 بار بگوید;

11- پنهان کردن دعا ⁽²⁵⁾زیرا هم فرمان خداوند را که پنهانى دعا کنید اجابت کرده و هم از آفت ریا دور مى‏ماند و روایت‏شده دعاى پنهانى برابر با 70 دعاى آشکار است;

12- شریک ساختن دیگران در دعا;

13- با دیگران دعا کردن دعا در جمع نیز باعث اجابت است;

14- تضرع در دعا به همراه قلب خاضع و بدن متواضع و بدون چاپلوسى;

15- صلوات فرستادن بر محمد(ص) و آل او نیز در اول و آخر دعا باعث اجابت است;

16- پاک دلى و روى آوردن با تمام وجود به خداوند. امر دیگرى که باعث اجابت است توجه کردن بنده به مولاى بخشنده، مهربان و رحیم با قلب باطن و روح خود مى‏باشد نیز باید دل خود را از غیر خدا بخصوص افکار پستى که باعث نجاست دل و کثیف شدن روح مى‏باشد مانند افکار حرام، مکروه بخصوص غم و غصه دنیا و ترس از ناگوارى‏ها و بدگمانى به خداوند متعال و بى اعتقادى به وعده‏هاى او پاک نمود;

17- دعا قبل از بلا چنین دعائى خیلى مؤثرتر از دعایى است که پس از رسیدن بلا و سختى صورت مى‏گیرد.

18- شریک نمودن دیگران در دعا قبل از خود و براى آنان دعا کردن امر دیگرى که در دعا مؤثر است این است که دیگران را در دعاى خود شریک نمایند ولى بهتر است قبل از خود براى آنان دعا کند.

19- بلند کردن کف دستها هنگام دعا.

20- در دست داشتن انگشترى عقیق یا فیروزه

21- صدقه دادن.

22- اوقات خاص از قبیل شب و روز جمعه، وقت نماز عشاء، آخر شب تا طلوع فجر بعد از نمازهاى واجب، 3 شب قدر در ماه رمضان، هنگام وزیدن بادها و باریدن باران، از بین رفتن سایه‏ها و ...;

23- مکان‏هاى خاص، انتخاب مکان‏هاى شریف;

24- حالات عالى مانند رقت قلب.

25- طهارت نماز و روزه.»⁽²⁶⁾

علاوه بر آنچه گفته شد تفکر در معانى دعاها و همچنین بدست آوردن فلسفه عبادات و فهم اسرار آن نیز واجب است زیرا هر نوع عبادت و پرستشى و بلکه هر نوع عمل نیکى مى‏باید با جریانى از معرفت و حکمت همراه شود و گرنه ارزش آن همچون یک عمل جبرى و یا عملى که فقط از روى عادت انجام مى‏شود.پائین خواهد آمد.

براى استجابت دعا نیز علاوه بر رعایت آن آداب دعا. مى‏باید همواره به این دو نکته نیز توجه فراوان داشت اول اینکه صاحب حقى بوده باشیم مثل مظلومین و نه مثل ظالمین و دیگر اینکه بکوشیم همواره با کسب آبرو و عزت به محضر عبادت خداوند برویم همچنین از شکر خالصانه خداوند براى نعمت‏هاى عظیم مادى و معنوى اش و اظهار توبه و تصحیح اعمال نباید غافل شد زیرا اینها نیز عوامل مؤثرى در استجابت دعا هستند. خداوند آنقدر مهربان و با محبت است که اگر با ادب و سلوک الهى هر چه از او بخواهیم (البته اگر از روى حکمت و خیر بوده باشد) او به ما خواهد داد ولى ما اغلب فقط به نعمت‏هاى مادى و نیازهایى که فقط زندگى ما را سر و سامان مى‏دهند قناعت مى‏کنیم و سخت از نعمت‏ها و الطاف عظیم معنوى او غافل و بى‏توجه هستیم.

در آخر از خداوند متعال چنین مى‏خواهیم که ما را در فهم اسرار عبادات و دورى از دنیا طلبى‏هاى مذموم و ناپسند موفق بدارد و نیز به همراه آن مى‏خواهیم که به ما شوق و همتى قوى براى انجام عبادات و اوامر حکیمانه‏اش ببخشد بگونه‏اى که سختى و ناملایمات روزگار هرگز نتواند به آن آسیبى وارد کند همچنین استجابت دعاهاى خیر مؤمنین و مؤمنات را از آن وجود سراسر رحمت و لطف و خیر و زیبایى مطلق و بى پایان خواهانیم.

الحمد لله رب العالمین.

پى‏نوشت‏ها:

1- فرهنگ اصطلاحات و تعریفات نفایس الفنون، بهروز ثروتیان، ص 128، انتشارات مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران، 1352.

2- نیایش، آلکسیس کارل، محمد تقى شریعتى، ص 41، شرکت‏سهامى انتشار، 1355

3- اسرار عبادات، عبد الله جوادى آملى، ص 89، انتشارات الزهراء، 1374.

4- بیست گفتار، مرتضى مطهرى، ص 289، انتشارات صدرا، 1358.

5- آئین نیایش، ابراهیم غفارى، صفحات 11 و 14، آستان قدس رضوى: 1373.

6- دعا پرواز روح و راه زندگى، محمد تقى مدرسى، مصطفى کمال‏نژاد، ص 53، مؤسسه مطلع الفجر، 1371.

7- همانجا ،ص 37

8- همانجا، ص 50

9- آئین نیایش، ابراهیم غفارى، صص 23 و 24

10- بیست گفتار، مرتضى مطهرى(ره)، ص 286.

11- نیایش، آلکسیس کارل، محمد تقى شریعتى، ص 67.

12- همانجا، ص 57

13- همانجا، ص 66.

14- همانجا، صص 60 و 61

15- آئین نیایش، ابراهیم غفارى، صص 22 و 23.

16- همانجا، ص 24.

17- دعا پرواز روح و راه زندگى، محمد تقى مدرسى، مصطفى کمال‏نژاد، صفحات 81 تا 85

18- نیایش، آلکسیس کارل، محمد تقى شریعتى، صفحات 63 تا 65

19- دعا پرواز روح و راه زندگى، محمد تقى مدرسى، مصطفى کمال نژاد، صص 57 و 58

20- المراقبات، میرزا جواد ملکى تبریزى(ره)، ابراهیم محدث، ص 168، انتشارات اخلاق، 1375.

21- المراقبات، میرزا جواد ملکى تبریزى(ره) ابراهیم محدث، ص 450.

22- همانجا، صص538 و 539

23- همانجا، صص 257 و 258

34- خداوند آنقدر آگاه و شنوا و لطیف است که هر نوع دعائى را هر کجا که باشد و هر چقدر که آرام و آرام نیز گفته شود بطور دقیق آن را مى‏شنود پس هر چقدر از درونمان خدا را آرام صدا بزنیم خدا باز آن را خواهد شنید پس فقط باید کوشید که قابلیت و زمینه براى استجابت دعاهایمان را بدست آوریم.

25- رفتار انسانها در تنهائى‏هایشان بسیار مختلف و بلکه عجیب است‏یکى در تنهائى‏هایش فقط به افکار پست و شیطانى‏اش عمل مى‏کند و دیگرى در تنهائى‏ها وقتش را به بطالت مى‏گذراند و دیگرى در تنهائى‏هایش خدا را مى‏خواند و دائم در فکر پرورش استعدادهاى روحى مثبت‏خود است.

26- همانجا، صص 231 تا 257.

رمضان، تجلى معبود (ره توشه راهیان نور)ص 101

نظرات کاربران ()